طراحی و استقرار نظام تامین اجتماعی چند لایه تضمینی برای رفاه و تأمین معیشیت مردم در آینده

به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، طراحی و استقرار نظام تامین اجتماعی چند لایه یکی از وظایفی است که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای خود درنظر گرفته است. برای عمل‌کردن به این وظیفه آیین‌نامه‌ای با همین نام در کمیسیون اجتماعی دولت در دست تدوین است که به زودی از سوی وزارتخانه به دولت فرستاده می‌شود تا در هیأت دولت بررسی و برای اجرا آماده شود. نظام تأمین اجتماعی چندلایه به این معناست که حمایت‌های اجتماعی در یک لایه (لایه نخست)، بیمه‌های اجتماعی در لایه‌ای جداگانه (لایه دوم) و سرانجام استفاده از بیمه‌های مکمل بازنشستگی (لایه سوم) قرار می‌گیرد. منظور طراحان بحث نظام تأمین اجتماعی چند لایه در کشور ما ضمن ساماندهی، یکسویی و ایجاد هماهنگی بین لایه‌های مختلف، این است که راه‌هایی برای استفاده از بیمه‌های تکمیلی (لایه سوم) را فراهم کنند. لایه تکمیلی در نظام تأمین اجتماعی چند لایه، علاوه بر تأمین نیازهای رفاهی و انتخابی بخشی از جامعه، نقش جذب و هدایت بخشی از پرداخت‌های رفاهی مردم را نیز ایفا می‌کند. در نبود لایه تکمیلی، این پرداخت‌ها می‌تواند برای بیمه‌های پایه نقش مخرب یا حداقل مزاحم داشته باشد.
 در همین راستا وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی، طراحی و استقرار نظام تامین اجتماعی چند لایه موضوع ماده 27 قانون برنامه پنجم توسعه را پیگیری می‌نماید که پیش نویس آیین نامه این نظام را تهیه نموده و در کمیسیون اجتماعی دولت در حال بررسی و تدوین است.
بر این اساس، به منظور اجرای اصل بیست و نهم ( 29) قانون اساسی و با هدف گسترش پوشش بیمه‌های اجتماعی به کلیه افرادی که مشمول بیمه اجتماعی اجباری نباشند، صندوق بیمه اجتماعی فراگیر وابسته به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی طراحی شده است.
بیمۀ اجتماعی فراگیر بیمه‌ای است که به منظور پوشش همگانی بیمه‌های اجتماعی برای آن بخش از جمعیت که مشمول بیمه اجتماعی اجباری نیستند و یا شرایط بیمه‌شدن در چارچوب مقررات بیمه‌های یادشده را ندارند، سطح درآمد مبنای حق بیمه و تعهدات بیمه اجتماعی فراگیر نسبت به حداقل مزایای بیمه اجتماعی اجباری کمتر و نسبت به کمک‌های معیشتی لایه مساعدت اجتماعی بیشتر خواهد بود.
لذا کلیه افراد جامعه که مشمول بیمه های اجباری نباشند می‌توانند عضو این صندوق شوند و حداقل سن افراد برای شروع عضویت در این طرح 18 سال تمام و حداکثر 50 سال تمام است. در صورتی که شخص متقاضی عضویت، دارای سابقه بیمه قابل انتقال به صندوق باشد معادل سنوات آن به حداکثر سن اضافه می شود .
در این طرح با اولویت مشاغل غیررسمی و فصلی، غیرمزد و حقوق بگیران ازجمله خویش فرمایان (شاغلان آزاد فاقد کارفرما)، شاغلان در مشاغل خانگی، زنان خانه دار، بیکاران جویای کار، دانشجویان و سربازان وظیفه، سایر گروههای فاقد پوشش بیمه اجتماعی از جمله هنرمندان و ورزشکاران، مددجویان بازتوان شده نهادهای حمایتی منجمله زنان سرپرست خانوار، خودسرپرست و بدسرپرست و افراد سرپرست خانوار فاقد پوشش بیمه‌ای‌، تحت پوشش قرار خواهند گرفت.
دکتر علی ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این باره می گوید: برقراری عدالت اجتماعی و زدودن فقر و محرومیت از چهره جامعه اسلامی جزء اهداف والای نظام جمهوری اسلامی ایران است و صندوق های بیمه اجتماعی عهده دار تامین سلامت و تضمین معیشیت آینده مردم هستند؛ لذا در شرایطی که ترکیب جمعیتی کشور رو به سالمندی می‌رود ، تقویت صندوق های بیمه اجتماعی مناسب ترین روش برای تامین هزینه های زندگی و سلامت بازنشستگان و سالمندان خواهد بود .
وی ادامه می‌دهد: تجربه نشان داده است که در شرایط بحران اقتصادی یا نابسامانی‌های اجتماعی هر کشور، صندوق‌های بیمه اجتماعی بیشترین تاثیرگذاری را در جهت تامین حداقل معیشت مردم و جلوگیری از گسترش فقر دارند.
وی می افزاید: سطح بندی بیمه اجتماعی پایه حداقل در دو سطح بیمه اجتماعی پایه اجباری و بیمه اجتماعی فراگیر  در راستای اجرای ماده 27 قانون برنامه پنجم توسعه کشور می‌باشد که نشان از توجه دولت تدبیر و امید به حوزه رفاه و تامین اجتماعی دارد.
دکتر ربیعی در ادامه توضیح می دهد: طرح بیمه اجتماعی فراگیر با ویژگی های متفاوت نسبت به بیمه اجتماعی مزد و حقوق بگیران و متناسب با شرایط شغلی و درآمدی اقشار «غیر حقوق بگیر» در جامعه طراحی شده که انتظار می‌رود بتواند دامنه پوشش نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی را توسعه دهد و با برقراری «تور ایمنی اجتماعی» زمینه را برای اجرای برنامه های اقتصادی ، رفع موانع کسب و کار و توسعه اشتغال پایدار فراهم کند.
دکتر احمد میدری معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این باره  می گوید: در ایران 21 میلیون نفر شاغل داریم که حدود 6 میلیون نفر آنها فاقد هر نوع بازنشستگی هستند و این 6 میلیون نفر افرادی هستند که به دلیل کم درآمد بودن عضو هیچ صندوقی نیستند.
وی ادامه می دهد: بر این اساس ما پیشنهاد دادیم افرادی که به اندازه کارکنان صندوق تامین اجتماعی ماهانه 20 هزار تومان یک پوشش تامین اجتماعی را خریداری کنند که 40 درصد بازنشستگی کسانی است که حداقل دستمزد دارد و بار مالی برای دولت نیز ماهانه 20 هزار تومان است که به این افراد کمک می کند.
وی با تاکید بر این که این انعطاف باعث می‌شود اقتصاد  به سوی رسمی شدن حرکت کند و به این ترتیب شرایط پوشش را آسان می‌کنیم ، اظهار می کند: بار مالی این طرح برای دولت 1000 میلیارد تومان است که امیدوارم مصوب شود .
میدری در ادامه به آمار 6 میلیونی تعداد سالمندان اشاره می کند و می گوید : 2 میلیون سالمند نیز به سمت فقر حرکت می کنند.
اسماعیل گرجی پور مدیرکل دفتر بیمه‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در ادامه با اشاره به طراحی و استقرار نظام تامین اجتماعی چند لایه تصریح می کند: این نظام در کمیسیون اجتماعی دولت در حال تدوین می باشد و نگاهی به وضع موجود نظام جامع تامین اجتماعی در ایران نشان می دهد که بیمه ها و حمایت های اجتماعی 2 ابزار و راهبرد در سیاست های رفاه اجتماعی هستند که یکی راهبرد بیمه‌ای مبتنی بر مشارکت و دیگری راهبرد حمایتی مبتنی بر حمایت دولت می‌باشد.
وی خاطرنشان می کند: وضعیت شاغلان ده ساله و بیشتر کشور  حدود 11/6 میلیون نفر مزد و حقوق بگیر و 9/1 میلیون نفر غیر مزدوحقوق بگیر بوده‌اند. در مجموع  حدود 6/1 میلیون نفر شاغل کشور خارج از پوشش بیمه بازنشستگی بوده اند که حدود 500 هزار نفر آن مزد و حقوق بگیر مشمول بیمه اجباری و حدود 5/6 میلیون نفر از غیر مزد وحقوق بگیران مشمول بیمه غیر اجباری بوده‌اند.
خلاء پوشش در گروه اول به معنی فرار از پوشش بیمه‌ای وناکارآمدی ساز وکارهای پوشش بیمه‌ای است. همانطور که گفته شد به دلایلی به خصوص مشکلات قوانین و مقررات، بیمه اجتماعی نتوانسته در بازار غیر رسمی عملکرد مطلوبی داشته باشد و اکثریت شاغلان این بخش(حدود 60%) تحت پوشش بیمه اجتماعی نیستند.
در مجموع حدود 70 درصد جمعیت شاغل کشور تحت پوشش انواع بیمه‌های قرار دارند لیکن قریب 30 درصد جمعیت شاغل کشور هیچگونه پوشش بیمه‌ای ندارند. این افراد عمدتا در بخش غیر رسمی اقتصاد واحدهای کوچک صنفی و پایه به صورت کارفرمایی و خویش فرمایی مشغول هستند که ویژگی‌های شغلی و اقتصادی آنان با ضوابط بیمه های اجباری و اختیاری منطبق نیست .
گرجی پور در ادامه اشاره می‌کند  که  نظام تأمین اجتماعی چند لایه، رویکردی نو و تجربه شده در جهان امروز است که مناسب ترین الگو را برای پوشش کامل جمعیت ارائه می کند. هرچند که الگوهای مختلفی از این نوع نظام ها در جهان وجود دارد و وجه مشترک همه آنها وجود سه لایه حمایتی، بیمه‌ای و تکمیلی است، اما سطح بندی این سه لایه برحسب شرایط و نیازهای هر کشور تفاوت دارد.
نکته مهم آن است که هیچ یک از سه لایه مورد بحث، بدون وجود دیگری نمی‌تواند موفق عمل کند. همان طور که در کشور ما نیز به وضوح تجربه شده است، در نبود لایه حمایتی قوی و عمیق، انتظارات حمایتی جامعه به سمت لایه بیمه‌های اجتماعی هدایت می شود و هزینه های ناخواسته آن را باید بیمه شدگان بپردازند.
گرجی پور ضمن اشاره به سه مدل اصلی بانک جهانی، سازمان بین المللی کار و کمسیون اروپایی به نظام تامین اجتماعی چند لایه بر اساس ILO  اشاره و تصریح می کند: سازمان بین المللی کار با در نظر گرفتن تجربه نظام های تأمین اجتماعی در کشورهای مختلف، یک مدل چهار لایه تأمین اجتماعی را با ویژگی های زیر ارائه کرده است:
لایه اول یک تور ایمنی اجتماعی در قالب یک طرح ضد فقر که مزایای آن از طریق دولت تدارک می شود و حداقل درآمد را برای نیازمندان تأمین می کند. این لایه مزایایی با نرخ ثابت را همراه با خدمات درمانی پایه ارائه نموده و از طریق نظام مالیاتی به طور سالیانه تأمین مالی می شود و ممکن است مبتنی بر بررسی وضع درآمد باشد. لایه دوم  طرح مستمری دولتی بدون اندوخته و مبتنی بر مزایای معین یا طرح مبتنی بر حق بیمه معین صوری که از طریق تأمین اجتماعی دولتی برای شاغلان تدارک می شود و به صورت توازن هزینه با درآمد عمل می کند. این لایه در بیشتر موارد از طریق حق بیمه های پرداختی تأمین مالی می شود. در لایه سوم  طرح مستمری انفرادی دارای اندوخته که از طریق دولت یا بخش خصوصی تدارک می شود و بسته به شرایط می تواند اجباری یا اختیاری باشد. این لایه همچنین ممکن است با لایه دوم ترکیب شود و به عنوان طرح دارای اندوخته جزئی عمل کند  و در نهایت لایه چهارم لایه تکمیلی و اختیاری است که از طریق مؤسسات خصوصی تدارک می شود
وی ادامه می‌دهد: نظام تامین اجتماعی ما در پرداخت حقوق بازنشستگی مبتنی بر درآمد است که به مدل کشور آلمان و تا حدودی به کشور فرانسه نزدیک است.
مدیرکل دفتر بیمه‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تاکید می‌کند : مبلغ درآمد مقطوع برای شروع عضویت در این بیمه اجتماعی فراگیر در سطح 40 درصد حداقل دستمزد مشمولان قانون کار تعیین می‌شود. اعضای صندوق می‌توانند سطح درآمد ماهانه را به ازای هر دو سال سابقه معادل 10 درصد حداقل دستمزد افزایش دهند .
وی می‌افزاید: تعهدات صندوق شامل پرداخت مستمری در شرایط بازنشستگی، از کارافتادگی کلی و فوت (بازماندگان) است.
به هر حال امید است با برنامه ریزی و تعریف اقدامات مورد نظر در سند حاضر بتوان در سالهای آتی به اهداف مدنظر در نظام جامع رفاه اجتماعی بر اساس تحقق سه اصل اساسی فراگیری، جامعیت و کفایت مزایا برای کل جمعیت کشور که مصداق خدمت رسانی بهینه به مردم در حوزه رفاه و تامین اجتماعی است، دست یافت .